Bosna-Hersek Devletinin yapısı 1992-1995 yılları arasında cereyan eden iç savaşı sona erdiren Dayton Barış Anlaşmasıyla (DBA) belirlenmiş olup ülke Bosna-Hersek Federasyonu (Federasyon da kendi içinde 10 Kantona ayrılmıştır) ve Sırp Cumhuriyeti (Republika Srpska-RS) olarak iki entiteye (devletçiğe) ve bir küçük özerk bölgeye (Brcko) bölünmüştür. Entiteler birbirinden hukuken gerçek bir sınır niteliği taşımayan ve Uluslararası Güç (önce Implementation Force – IFOR, halihazırda Stabilization Force – SFOR) tarafından denetlenen yaklaşık 1400 km. uzunluğundaki bir sınır ve ayrım hattı ile ayrılmışlardır.
Her entitenin siyasi ve ekonomik yapılanması birbirinden farklıdır. Bosna-Hersek Cumhuriyeti, Hırvatistan Cumhuriyeti ve Yugoslav Federal Cumhuriyeti’nin yanısıra, AB, Fransa, Federal Almanya, Rusya Federasyonu, İngiltere ve ABD temsilcilerinin de gözlemci olarak imzaladıkları Dayton Barış Anlaşması biri çatışmaların önlenmesi amacıyla askeri biri de sivil olmak üzere iki alanda düzenlemeler içeren bir ana metin ile 11 Ek’ten oluşmaktadır. Anlaşmanın askeri yönlerinin uygulanması ilk bir yıllık süre için IFOR (Implementation Force) adı altında NATO liderliğinde, bazı NATO dışı ülkelerin de katılımıyla oluşturulan yaklaşık 60.000 kişilik kuvvetin sorumluluğuna verilmiştir. Aralık 1996 tarihinden itibaren ise asker sayısı 30 bin civarına indirilmiştir. Temmuz 2004 itibariyle asker mevcudu 14 bindir.
Bir yıllık görev süresi 20 Aralık 1996’da biten bu kuvvetin yerini daha az personele sahip SFOR (Stabilization Force) almıştır. Ülkemiz her iki kuvvete de Zenica’da konuşlanmış bulunan bir Tugay ile katılmıştır. 2001 yılı sonu itibariyle SFOR’da 17.700 askere sahip Türk Tugayı, Tabur düzeyine indirilmiştir. AB’nin Bosna-Hersek misyonunu üstlenmesiyle SFOR’un barış misyonu, 2 Aralık 2004’ta EUFOR tarafından devralınmıştır.
8-9 Aralık 1995 tarihlerinde Londra’da düzenlenen Barışı Uygulama Konferansı’nda Dayton Barış Anlaşması’nın imzalanmasıyla Uluslararası Eski Yugoslavya Konferansı’nın (ICFY) başlıca hedeflerine ulaşılmış olduğu ve barışın uygulanmasından sorumlu olacak yeni bir yapıya ihtiyaç duyulduğu tespit edilerek, ICFY’nin yerini almak üzere Londra Konferansı’na katılan tüm devletlerin, Uluslararası Örgütlerin ve Kuruluşların katılımıyla bir Barışı Uygulama Konseyi’nin (Peace Implementation Council-PIC) kuruluşuna karar verilmiş, Konseye siyasi yönlendirmede bulunmak üzere de bir Yönlendirme Kurulu (Steering Board-SB) kurulmuş ve üyeleri belirlenmiştir. Türkiye Yönlendirme Kurulu’nda İslam Konferansı Örgütü’nü temsilen yer almaktadır.
Birbirleriyle savaşmış üç etnik toplumun yeniden bir arada yaşamasını ve Bosna-Hersek’in tüm kurumlarıyla işlemesini amaçlayan Dayton Barış Anlaşması’nın sivil yönlerinin uygulanması “Yüksek Temsilcilik”in (Office of the High Representative) sorumluluğundadır. Yüksek Temsilcilik görevini halen İngiliz Liberal Demokrat Partinin eski lideri Paddy Ashdown, yardımcılıklarını ise ABD’li Ralph Johnson ve Alman Matthias Sonn yürütmektedir. Saraybosna’daki Yüksek Temsilcilik Ofisi’nde ülkemizden de Dışişleri Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü mensubu kişiler görev yapmaktadır. Yüksek Temsilci yetkilerini 56 ülkeden oluşan Barışı Uygulama Konseyi üyelerinin her yıl Dışişleri Bakanları düzeyinde yapılan toplantılarında alınan kararlar çerçevesinde kullanmaktadır. Sivil yönden önemli mesafe katedilmişse de Hırvat ve Sırp taraflarının yeterli işbirliği göstermemeleri nedeniyle tan başarı sağlanamamıştır.
Dayton Barış Anlaşması’nın Önemli Maddeleri:
1. Bosna ve Hersek devleti, Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti olarak iki entiteye ayrılmıştır.
2. Devlet, Bosna Hersek ismiyle tek bir devlet olarak idame ettirilecektir.
3. Devlet, dış politika, dış ticaret, ulaşım, haberleşme, hava trafiği kontrolü, uluslar arası kuralların uygulanması ve para politikasından sorumlu bir anayasaya sahip olacaktır.
4. Bosna Hersek’te yaşayan tüm insanlara iki entitede özgürce hareket ve seyahat etme hakkı tanınacaktır.
5. anlaşmanın uygulanması amacıyla bölgede 12 ay süreyle NATO Uygulama Gücü (SFOR) adı altında 60.000 civarında askerden oluşan askeri bir güç görevlendirilmiştir.
6. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi eski Yugoslavya’yı oluşturan bütün cumhuriyetlere yönelik silah ambargosunun kaldırılması yönünde karar almıştır.
7. Anlaşmada geçen yeniden yapılanma faaliyetleri de dahil askeri olmayan hususlara ilişkin uygulamalar için parti temsilcilerinden oluşan ortak sivil komisyonun başkanlığını yürütecek bir yüksek temsilcilik oluşturulmuştur.
8. Anlaşmaya göre aşağıdaki kurumları oluşturan bir anayasanın oluşturulması öngörülmüştür.
a. Halk Meclisi ve Temsilciler Meclisi’nden oluşan ikili bir parlamento
b. Üç kişiden oluşan Cumhurbaşkanlığı Konseyi (iki üye Bosna ve Hersek Federasyonu’ndan bir üye Sırp Cumhuriyeti’nden)
c. Bakanlar Kurulu
d. Anayasa Mahkemesi
e. Merkez Bankası
DBA’da da belirtildiği gibi ortak kurumların başında her üç milletin bir temsilcisinin bulunduğu Cumhurbaşkanlığı Konseyi gelmektedir. Dört yıllık bir süre için göreve gelen Konseyin başkanlığı sekiz aylık rotasyonla el değiştirmektedir. Cumhurbaşkanlığı konsey üyeleri, Süleyman Tihiç (Boşnak), Borislav Paravac (Sırp) ve Dragan Çoviç (Hırvat)’dır.
Bakanlar Kurulu, başbakan ve bakanlardan oluşur. Başbakan dahil her bakanın ikişer yardımcısı vardır. Bakan Boşnak ise yardımcılarından birinin Sırp, diğerinin Hırvat olması gerekir. Bakanlar Kurulu, Başbakan, Maliye, Güvenlik, Sivil İşler ve İletişim, Dışişleri, Avrupa ile Bütünleşme, Dış Ticaret ve Ekonomik İlişkiler, İnsan Hakları ve Göçmenler ve Savunma bakanlıklarından oluşur.
Bir başka ortak kurum ise Bosna Hersek Temsilciler Meclisi ile Bosna Hersek Halk Meclisi’nden oluşan Bosna Hersek Parlamentosu’dur. Bosna Hersek Temsilciler Meclisi, 28’i Bosna Hersek Federasyonu, 14’ü ise Republika Sırpska’daki seçmenlerin doğrudan oylarıyla belirlenen 42 üyelidir. Bosna Hersek Halk Meclisi ise entite meclislerince seçilen toplam 15 üyeden oluşmaktadır ve her üç etnik grup 5’er üyeye sahiptir. Diğer ortak kurumlar ise Anayasa Mahkemesi, Askeri İşler Daimi Komitesi ve Merkez Bankası’dır.
A- BOSNA-HERSEK DEVLETİ ORTAK KURUMLARI
Bosna-Hersek Cumhurbaşkanlığı Konseyi
Bosna-Hersek Bakanlar Kurulu
Bosna-Hersek Parlamentosu
Bosna-Hersek Temsilciler Meclisi
Bosna-Hersek Halklar Meclisi
B- BOSNA-HERSEK FEDERASYONU (BHF) KURUMLARI
BH Federasyonu Boşnaklar ve Hırvatlar arasında 31 Mart 1994 tarihinde imzalanan Washington Anlaşması ile kurulmuştur. Federasyon içindeki 10 kanton nüfus yapılarına göre “Hırvat yoğun”, “Boşnak yoğun” veya “etnik olarak karışık” kantonlar olarak ayrılmışlardır. Buna göre Federasyon bünyesinde 5 Boşnak yoğun, 3 Hırvat yoğun ve 2 karışık kanton bulunmaktadır. Her kantonun kendi seçmenlerince doğrudan seçilen bir Başkanı ve Meclisi bulunmaktadır. Kanton meclislerinin üye sayısı her kantonun nüfusuna göre değişmektedir. Kanton Meclisleri, Başkan tarafından önerilen Kanton Başbakanını ve Hükümetini onaylamaktadır.
BH Federasyonundaki Kantonlar şunlardır :
1. Una-Sana Kantonu (B)
2. Posavina Kantonu (H)
3. Tuzla Kantonu (B)
4. Zenica-Doboj Kantonu (B)
5. Bosna-Podrinje Kantonu (B)
6. Merkez Bosna Kantonu (K)
7. Hersek-Neretva Kantonu (K)
8. Batı Hersek Kantonu (H)
9. Saraybosna Kantonu (B)
10. Livno Kantonu (H)
(B): Boşnak yoğun; (H): Hırvat yoğun; (K): Karışık
Kanton meclislerinin ve hükümetlerinin üzerinde “Bosna-Hersek Federasyonu Temsilciler Meclisi” ve “Bosna-Hersek Federasyonu Halk Meclisi” adıyla iki kanattan oluşan Bosna-Hersek Federasyonu Parlamentosu ve Bosna-Hersek Federasyonu Hükümeti yer almaktadır.
Bosna-Hersek Federasyonu Başkanlığı
Bosna-Hersek Federasyonu Bakanlar Kurulu
Bosna-Hersek Federasyonu Parlamentosu
Bosna-Hersek Federasyonu Temsilciler Meclisi
Bosna-Hersek Federasyonu Halklar Meclisi
C- (RS) REPUBLIKA SIRPSKA (SIRP CUMHURİYETİ) KURUMLARI
RS Başkanı
RS Bakanlar Kurulu
RS Ulusal Meclisi
D- SİYASİ PARTİLER:
Bosna Hersek’te siyasi partiler 1990 Mart’ından itibaren kurulmaya başlamıştır. Ülkede mevcut olan partilerin sayısı 70’i bulmaktadır.
Üç Büyük Siyasi Parti
Partinin Adı
Kurucusu ve İlk Genel Başkanı
Milleti
SDA
(Demokratik Eylem Partisi)
Aliya
İzzetbegoviç
Boşnak
SDS
(Sırp Demokratik Partisi)
Radovan
Karadziç
Sırp
HDZ
(Bosna Hersek Hırvat Demokratik Birliği)
Mate
Boban
Hırvat
Seçimler : Bosna-Hersek’te sosyalist dönem son bulup çok partili demokratik hayata geçildiğinde ilk seçim 18 Kasım 1990 tarihinde yapılmıştır. Savaşın akabinde DBA imzalandıktan sonra anlaşma hükümlerine göre seçimler 14 Eylül 1996 tarihinde Cumhurbaşkanlığı Konseyi üyelikleri dahil her seviyede gerçekleştirilmiştir. İkinci seçim 13-14 Eylül 1998 tarihinde olmuştur. En son olarak 05 Ekim 2002’de yapılmıştır.
Seçmen Sayısı : 2.342.141 (2002)
Oy kullanan : 1.298.827 yüzde 55,5
Oy Verme Hakkı Yaşı : 18 yaşını dolduran herkes.
Milli Gün : Bağımsızlık günü 1 Mart,
RS Cumhuriyet günü 9 Ocak,
F-BH Cumhuriyet günü 25 Kasım.
Resmi Tatil Günleri : Yılbaşı, Ortodoks ve Katolik noelleri ve paskalyalar, İslami bayramlar, Sabbat günü. Cumartesi ve Pazar günleri.
Anayasa ve Kabul Günü : Dayton Anlaşması’nın 4. maddesidir ve 14 Aralık 1995’te kabul edilmiştir.